هیالورونیک اسید چیست و چگونه میتوان از آن استفاده کرد؟

آنچه در این مطلب میخوانید:
هیالورونیک اسید (Hyaluronic Acid) چیست؟
هیالورونیک اسید یا هیالورونان بهطور شیمیایی از موکوپلیساکاریدهای گلیکوزآمینوگلیکان مشتق شده است. هیالورونیک اسید یک ترکیب طبیعی است که در ماتریکسهای داخل و خارج سلولی پوست، غضروف مفصلی، مایع سینوویال، زجاجیه چشم و مغز استخوان پستانداران یافت میشود. خواص فیزیکوشیمیایی هیالورونیک اسید مسئول عملکردهای بیولوژیکی و فیزیولوژیکی حیاتی آن هستند. ویژگیهای مهم بیولوژیکی این ترکیب شامل ویسکوالاستیسیته بالا، زیستسازگاری، توانایی جذب رطوبت و حفظ آن است. توانایی آبرسانی به پوست، روانسازی و کاهش علائم پیری از جمله عملکردهای فیزیولوژیکی مورد توجه ما هستند.
از اواخر دهه ۵۰ میلادی، زمانی که نخستین کاربرد درمانی هیالورونیک اسید در جراحی چشم معرفی شد، این ترکیب و مشتقات آن بهطور گسترده در حوزههای مختلف سلامت، از جمله پزشکی، داروسازی، تغذیه، زیبایی و آرایشی استفاده شدهاند. علاوه بر این، سیستمهای دارورسانی از هیالورونیک اسید برای بهینهسازی و افزایش اثربخشی ذرات دارویی بهره بردهاند. در ارتباط با محصولات مراقبت از پوست، هیالورونیک اسید اثربخشی بالینی تأییدشدهای در مقابله با علائم پیری و کاهش اثرات منفی مواجهه مزمن پوست با عوامل خارجی دارد، از جمله اشعه خورشید، دود سیگار و آلودگی.
امروزه هیالورونیک اسید و مشتقات آن از رایجترین عوامل آرایشی با نتایج زیبایی چشمگیر محسوب میشوند. تجویز این ترکیب از طریق روشهای مختلف مانند کاربرد موضعی، مصرف خوراکی و تزریق، تأثیرات ضدچروک تأییدشدهای دارد که شامل آبرسانی به پوست، معکوس کردن علائم پیری و پر کردن خطوط است. همچنین، شواهد بالینی نشان میدهند که این ترکیب قادر به کاهش فرورفتگیهای پوستی، تقویت استحکام ناخن و بازسازی فیبرهای مو است، در کنار بسیاری دیگر از اثرات درمانی.
هیالورونیک اسید چطور کار می کند؟
هیالورونیک اسید یک ترکیب آبدوست قوی است که میتواند مقدار زیادی آب را به خود جذب کند. این خاصیت به دلیل بارهای منفی موجود در ساختار آن است که باعث جذب و نگهداری رطوبت در پوست میشود. تأثیر هیالورونیک اسید بر رطوبترسانی به وزن مولکولی آن بستگی دارد؛ مولکولهای بزرگتر بیشتر روی سطح پوست باقی میمانند و آبرسانی سطحی ایجاد میکنند، در حالی که مولکولهای کوچکتر به لایههای عمیقتر نفوذ کرده و اثرات بیولوژیکی بیشتری دارند. همچنین، این ترکیب از طریق گیرندههایی مانند CD44 با سلولهای پوست تعامل کرده و به بهبود سلامت و شادابی پوست کمک میکند. انتخاب نوع مناسب هیالورونیک اسید در فرمولاسیون محصولات مراقبتی بسیار مهم است تا بهترین نتایج حاصل شود.
نقش هیالورونیک اسید در آبرسانی، جوانسازی و ترمیم پوست
علاوه بر تغییرات رفتاری، فرمولاسیونهای حاوی آنتیاکسیدانهای موضعی مانند ویتامین C، ویتامین E، کاروتنوئیدها یا پلیفنولها، یا تحریک مسیرهای آنتیاکسیدانی طبیعی، میتوانند گونههای اکسیژن فعال را کاهش داده و از پوست در برابر سموم محیطی و آسیبهای ناشی از UV محافظت کنند.
- آبرسانی به پوست
آبرسانی پوست یکی از شاخصهای مهم در حفظ سد محافظتی مناسب پوست، چه در حوزه درماتولوژی زیبایی و چه در بیماریهای پوستی، محسوب میشود. میزان آبرسانی پوست بهطور قابلتوجهی به آب متصل به هیالورونیک اسید (هیالورونیک اسید) در درم و نواحی زنده اپیدرم بستگی دارد، در حالی که حفظ آبرسانی اساساً به لایه گرانولوزوم وابسته است. هیالورونیک اسید یک مولکول جاذب رطوبت است که توانایی اتصال به 1000 برابر حجم خود در آب را دارد. به دلیل این ویژگی استثنایی در جذب آب، هیالورونیک اسید قادر است هم لایه شاخی (استراتوم کورنئوم) و هم درم را آبرسانی کند. هیالورونیک اسید معمولاً بهعنوان یک مرطوبکننده جاذب رطوبت طبقهبندی میشود، زیرا آب را از درم به اپیدرم میکشاند. در درم، هیالورونیک اسید تعادل آب، فشار اسمزی و جریان یونها را تنظیم کرده و مانند یک صافی عمل میکند که برخی مولکولها را حذف کرده، دامنه خارج سلولی سطوح سلولی را بهبود میبخشد و ساختارهای پوستی را از طریق برهمکنشهای الکترواستاتیکی تثبیت میکند. فیبروبلاستهای پوستی، مسئول سنتز هیالورونیک اسید در درم هستند و بهعنوان هدف اصلی - جوانسازی پوست
داشتن پوستی جوان و شاداب برای بسیاری از افراد مهم است. اما روند پیری صورت پیچیده است و در افراد مختلف، به شکلهای متفاوتی اتفاق میافتد. این تفاوتها به دلیل تغییرات ناهماهنگ در لایههای مختلف پوست، بافتهای زیرین و استخوانهای صورت رخ میدهد. در پوستهایی که بهصورت طبیعی پیر میشوند، مقدار پروتئینهایی که به هیالورونیک اسید متصل میشوند (هیالورونیک اسید BPs) کاهش مییابد، اما میزان کلی هیالورونیک اسید در مقایسه با پوست جوان تغییر چندانی نمیکند. این پروتئینها نقش مهمی در رشد، حرکت و تکثیر سلولی دارند. اما در پوستهایی که به دلیل نور خورشید پیر شدهاند (فتویژه)، میزان هیالورونیک اسید در لایه درم افزایش پیدا میکند، مخصوصاً در قسمتهایی که آسیب بیشتری دیدهاند. نور خورشید باعث فعال شدن آنزیمهای تولیدکننده هیالورونیک اسید میشود، اما در عین حال، میزان تولید این آنزیمها در پوست آسیبدیده از نور خورشید کمتر از پوست سالم است. در نتیجه، افزایش هیالورونیک اسید در این نوع پوست ممکن است تلاش بدن برای جبران آسیبهای نور خورشید باشد. با این حال، این تغییرات میتوانند باعث کمآبی، نازک شدن و کاهش انعطافپذیری پوست شوند که از نشانههای اصلی پیری پوست است. - ترمیم زخم
هیالورونیک اسید دارای خواص ترمیمی است و بنابراین یک ابزار مهم در درمان زخمهای حاد مانند سوختگیها و زخم پای دیابتی محسوب میشود. زخمهای پس از جراحی نیز ممکن است از خواص ترمیمی هیالورونیک اسید (مانند تسریع در بستهشدن زخم) بهرهمند شوند. در یک کارآزمایی بالینی تصادفی کنترلشده (RCT) که بر روی 21 داوطلب (اغلب زنان) انجام شد، تأثیر کرمهای ترمیمکننده پوست با استفاده از روش القای زخم با لیزر مورد بررسی قرار گرفت که نشان داد هیالورونیک اسید میتواند روند ترمیم زخم را بهبود بخشد. - تأثیر عوامل محیطی بر هیالورونیک اسید
همانطور که پیشتر ذکر شد، عوامل محیطی شامل فاکتورهای درونی و بیرونی متعددی (مانند نور UV، اشعه مادون قرمز، آلودگی هوا، سیگار کشیدن، استفاده از دستگاههای برنزهکننده، مصرف الکل و داروها، استرس و رژیم غذایی نامناسب) میتوانند عملکردهای پوستی را مختل کرده و منجر به آسیب سلولی شوند. هیالورونیک اسید ممکن است در اثر این عوامل و استرس اکسیداتیو تخریب شود، بنابراین محصولات حاوی هیالورونیک اسید با جبران کمبود آن، اثرات منفی این آسیب را کاهش میدهند. یک مطالعه آیندهنگر نشان داد که استرس اکسیداتیو ممکن است بر زنان بالای 40 سال تأثیر یکسانی داشته باشد، صرفنظر از سن، که احتمالاً به دلیل تغییرات سبک زندگی مانند کاهش مصرف الکل و سیگار در سنین بالاتر است. مطالعهای از دانشکده پزشکی هاروارد نشان داد که کوتاه شدن طول تلومرها، که نشانه پیری سلولی است، با عوامل قابل اصلاحی مانند افزایش چربی ناحیه شکم و کاهش فعالیت بدنی مرتبط است. علاوه بر تغییرات رفتاری، فرمولاسیونهای حاوی آنتیاکسیدانهای موضعی مانند ویتامین C، ویتامین E، کاروتنوئیدها یا پلیفنولها، یا تحریک مسیرهای آنتیاکسیدانی طبیعی، میتوانند گونههای اکسیژن فعال را کاهش داده و از پوست در برابر سموم محیطی و آسیبهای ناشی از UV محافظت کنند.
ماندگاری هیالورونیک اسید در بدن ما چقدر است؟
همانطور که پیشتر اشاره شد، هیالورونیک اسید بهراحتی توسط آنزیمهای هیالورونیداز تجزیه میشود، که به معنی نرخ بالای تجزیه در بدن است. هیالورونیک اسید بهطور طبیعی در پوست، مفاصل و چشمها یافت میشود، اما در بدن به سرعت تجزیه میشود. نیمهعمر آن در پوست بین 12 تا 24 ساعت و در مایع مفصلی حدود 1 تا 3 هفته است. این نشان میدهد که بدن بهطور مداوم آن را تولید و تجزیه میکند. بنابراین، برای کاربردهای آرایشی یا دارویی، اصلاحات شیمیایی مورد نیاز هستند. این اصلاحات شامل اتصال شیمیایی گروههایی برای کاهش آبدوستی هیالورونیک اسید بهمنظور ترکیب آسانتر با مواد آبگریز موجود در محصولات آرایشی، یا پیوند عرضی برای تشکیل مشتقات نامحلول هیالورونیک اسید یا هیدروژلها میشود.
مرطوبکنندگی پوست یکی از اهداف اصلی محصولات مراقبت از پوست موجود در بازار است. هیالورونیک اسید توانایی فوقالعادهای در جذب و حفظ مولکولهای آب دارد و از این رو به مرطوبسازی پوست، بهبود خاصیت ارتجاعی، هیدراته شدن پوست، تحریک تولید کلاژن و الاستین و بازیابی حجم صورت کمک میکند و نتایج امیدوارکنندهای در افزایش سفتی پوست و کاهش چین و چروکها نشان داده است.
هیالورونیک اسید چطور باعث بازسازی مو می شود؟
هیالورونیک اسید (HA) از طریق چندین مسیر سلولی و مولکولی بر رشد، بازسازی و سلامت فولیکولهای مو تأثیر میگذارد:
۱. افزایش هیدراتاسیون و بهبود میکروبیوم پوست سر
هیالورونیک اسید بهعنوان یک مولکول آبدوست، با افزایش آبرسانی در درم سر، محیطی مرطوب و مناسب برای عملکرد مطلوب سلولهای بنیادی فولیکول مو فراهم میکند.
این شرایط باعث حفظ تعادل میکروبیوم پوست سر و کاهش التهاب ناشی از خشکی یا رشد بیش از حد میکروارگانیسمهای مضر میشود.
۲. فعالسازی گیرنده CD44 و تحریک تکثیر سلولی
🔹 HA با اتصال به گیرنده CD44 روی سلولهای بنیادی فولیکول مو (HFSCs)، مسیرهای سیگنالینگ مرتبط با بقا، تکثیر و تمایز سلولی را فعال میکند.
🔹 این گیرنده، با تحریک مسیر Wnt/β-catenin، سلولهای بنیادی را به تقسیم بیشتر و ورود به فاز آناژن (رشد مو) سوق میدهد.
۳. مهار استرس اکسیداتیو و کاهش التهاب
🔹 HA با تعدیل مسیر NF-κB، از فعالیت بیشازحد سیتوکاینهای التهابی (مانند IL-6 و TNF-α) جلوگیری میکند و التهاب مزمن پوست سر را کاهش میدهد.
🔹 این اثر ضدالتهابی، محیط را برای فعالیت سلولهای بنیادی فولیکولی و کراتینوسیتها مساعدتر میکند.
🔹 HA همچنین میزان گونههای فعال اکسیژن (ROS) را کاهش داده و از آسیب اکسیداتیو ناشی از استرس، آلودگی و اشعه UV بر فولیکولهای مو جلوگیری میکند.
۴. افزایش تولید اسید هیالورونیک درونزا و فاکتورهای رشد
🔹 HA باعث تحریک آنزیم HAS2 (Hyaluronan Synthase 2) شده و تولید HA درونزا را افزایش میدهد.
🔹 همچنین، بیان فاکتور رشد اندوتلیال عروقی (VEGF) را بالا میبرد که موجب بهبود خونرسانی فولیکولها و تغذیه بهتر سلولهای سازنده مو میشود.
۵. بهبود چسبندگی ماتریکس خارجسلولی (ECM) و افزایش استحکام مو
🔹 HA با حفظ ساختار و یکپارچگی ماتریکس خارجسلولی (ECM) در ناحیه فولیکول مو، چسبندگی و ارتباط بین سلولهای بنیادی و نیچ فولیکولی را تقویت میکند.
🔹 این خاصیت باعث میشود موها قویتر و ضخیمتر شده و از ریزش زودرس آنها جلوگیری شود.
هیالورونیک اسید برای پوست خشک مناسب است یا چرب؟
هیالورونیک اسید برای هر دو نوع پوست، هم خشک و هم چرب، مناسب است اما تأثیر آن بر اساس نیازهای هر نوع پوست متفاوت است
اثرات هیالورونیک اسید بر پوست خشک
عوامل داخلی و خارجی متعددی در ایجاد خشکی پوست نقش دارند، از جمله اشعه UV، تغذیه، عوامل ژنتیکی و افزایش سن. با افزایش سن، میزان فاکتورهای مرطوبکننده طبیعی موجود در لایههای فسفولیپیدی استراتوم کورنئوم کاهش مییابد. این کاهش، مکانیسم سد پوستی را مختل کرده و مقاومت آن را در برابر عوامل خارجی کاهش میدهد.
استفاده از مرطوبکنندههای موضعی برای جلوگیری از عوارض خشکی پوست مانند کبودی و زخمهای باز توصیه میشود. با این حال، استفاده از محصولات موضعی برای همه بیماران، بهویژه افراد مسن که بهتنهایی زندگی میکنند، راحت نیست. در مقابل، مکمل غذایی حاوی هیالورونیک اسید میتواند به مرطوبسازی پوست و کاهش عوارض خشکی مزمن کمک کند.
خشکی پوست همچنین با درماتیت آتوپیک مرتبط است و این شرایط پوستی نیز از مصرف هیالورونیک اسید سود میبرند. درمان با این ماده، خارش ناشی از خشکی پوست را کاهش میدهد.
اثرات هیالورونیک اسید بر پوست چرب
فعالیت بیش از حد غدد سباسه منجر به ایجاد شرایطی به نام پوست چرب میشود. مطالعات نشان دادهاند که هیالورونیک اسید نقش مهمی در کاهش سنتز لیپیدها و در نتیجه کاهش ترشح چربی از غدد سباسه دارد.این اسید موجب کاهش اندازه غدد سباسه شده و تولید چربی را محدود میکند. بهطور کلی، فرمولهایی که حاوی اسید هیالورونیک هستند میتوانند بهطور مؤثری پوست چرب را کنترل کنند.
فرم های مختف هیالورونیک اسید بر اساس وزن ملکولی
در صنعت زیبایی، هیالورونیک اسید (HA) در فرمهای مختلفی برای مراقبت از پوست، مو و بدن استفاده میشود. هر فرم دارای خواص و کاربردهای خاصی است:
۱. هیالورونیک اسید با وزن مولکولی بالا (HMW-HA)
🔹 مولکولهای بزرگتر، نفوذپذیری کمتر
🔹 تشکیل لایه محافظ روی پوست برای مرطوبکنندگی سطحی و جلوگیری از تبخیر آب (TEWL)
🔹 اثر تسکیندهنده و ضدالتهاب برای پوستهای حساس
📌 کاربرد: سرمها، کرمهای آبرسان، ماسکهای صورت
۲. هیالورونیک اسید با وزن مولکولی متوسط (MMW-HA)
🔹 نفوذپذیری نسبی به داخل اپیدرم
🔹 تحریک تولید کلاژن و الاستین برای بهبود خاصیت ارتجاعی پوست
🔹 بهبود ظاهر خطوط ریز و چروکهای اولیه
📌 کاربرد: کرمهای ضدچروک، آمپولهای هیالورونیک
۳. هیالورونیک اسید با وزن مولکولی پایین (LMW-HA)
🔹 مولکولهای کوچک، نفوذ بالا به لایههای عمیقتر پوست
🔹 افزایش حجم پوست و کاهش چروکهای عمیق
🔹 تحریک بازسازی سلولی و افزایش خاصیت ارتجاعی پوست
📌 کاربرد: سرمهای ضدپیری، محصولات تزریقی
۴. هیالورونیک اسید پیوند متقاطع (Crosslinked HA)
🔹 ساختاری پایدار و مقاوم در برابر تجزیه آنزیمی
🔹 ماندگاری بالاتر در بافت (چندین ماه تا بیش از یک سال)
🔹 ایجاد افکت حجمدهی و لیفتینگ در تزریقات زیبایی
📌 کاربرد: فیلرهای پوستی (ژلهای تزریقی) برای حجمدهی لب، گونه، چانه، زیر چشم
۵. هیالورونیک اسید هیدرولیز شده (Hydrolyzed HA)
🔹 فرم تجزیهشده HA به مولکولهای ریزتر برای جذب سریع
🔹 آبرسانی عمیق و فوری بدون ایجاد حس سنگینی
🔹 بهبود نرمی و لطافت پوست و مو
📌 کاربرد: اسپریهای صورت، تونرها، شامپوها و ماسکهای مو
۶. سدیم هیالورونات (Sodium Hyaluronate)
🔹 نمک پایدار هیالورونیک اسید با جذب بهتر
🔹 نفوذ عمقیتر نسبت به HA خالص
🔹 آبرسانی طولانیمدت و جلوگیری از التهاب 📌 کاربرد: اکثر محصولات مراقبت از پوست، از جمله کرمهای دور چشم، سرمها و مرطوبکنندهها
فرم های مختلف هیالورونیک اسید در صنعت زیبایی
پودر هیالورونیک اسید
پودر هیالورونیک اسید یک فرم خشک و قابل حل است که میتوان آن را در محصولات آرایشی و بهداشتی خانگی استفاده کرد یا به صورت مکملهای خوراکی مصرف نمود. این پودر پس از حل شدن در آب یا سرمها، به پوست آبرسانی میکند و بهطور مداوم رطوبت پوست را حفظ میکند.
کرم هیالورونیک اسید
کرمها حاوی هیالورونیک اسید معمولاً برای آبرسانی سطحی و مرطوبکنندگی پوست استفاده میشوند. این کرمها به دلیل فرمول ملایمتر نسبت به سرمها و ژلها، برای استفاده روزانه و بهویژه در شبها مناسباند. کرمهای هیالورونیک اسید میتوانند به حفظ رطوبت پوست کمک کرده و باعث نرمی و درخشش پوست شوند.
سرم هیالورونیک اسید
رایجترین فرم مورد استفاده در مراقبت از پوست که دارای وزن مولکولی مختلف است. وزن مولکولی پایینتر به عمق پوست نفوذ کرده و آبرسانی عمیقتری را فراهم میکند، در حالی که وزن مولکولی بالاتر روی سطح پوست میماند و به حفظ رطوبت کمک میکند.
فیلرهای تزریقی و مزوتراپی
برای حجمدهی، اصلاح چینوچروک، فرمدهی به صورت (گونه، چانه، لب) و بهبود خاصیت ارتجاعی پوست استفاده میشود. برندهایی مانند ژوویدرم (Juvederm)، رستیلن (Restylane) و بلترو (Belotero) از معروفترینها هستند.
مزوتراپی هیالورونیک اسید: در روشهایی مثل مزوژل و مزوگان برای آبرسانی عمیق و بهبود کیفیت پوست تزریق میشود.
بسته به نیاز پوست و نوع درمان مورد نظر، میتوانید از انواع مختلف هیالورونیک اسید استفاده کنید. اگر به دنبال آبرسانی عمیق و کاهش چین و چروکها هستید، سرمها و ژلها گزینههای خوبی هستند. برای حجمدهی یا ترمیم پوست، ژلها و آمپولها مؤثرتر هستند، و برای بهبود وضعیت مفاصل، کپسولهای هیالورونیک اسید مناسبند. ماسکها و کرمها نیز برای درمان روزانه و آبرسانی مداوم پوست عالی هستند.
روشهای استفاده از هیالورونیک اسید
✅ بهصورت موضعی: کرمها و سرمهای حاوی HA برای آبرسانی پوست.
✅ بهصورت مکمل خوراکی: برخی کپسولها و پودرهای HA برای سلامت پوست و مفاصل.
✅ تزریقی: برای درمان مشکلات مفصلی یا بهعنوان فیلر برای جوانسازی صورت.
آیا استفاده از هیالورونیک اسید عوارض دارد؟
بهطور کلی، این ماده ایمن است و به ندرت باعث حساسیت میشود. در برخی موارد نادر، تزریقهای HA ممکن است باعث تورم یا قرمزی موقت شود. افرادی که پوست بسیار حساسی دارند، بهتر است قبل از استفاده از محصولات حاوی این ماده تست حساسیت انجام دهند.
جمعبندی
هیالورونیک اسید به عنوان یک ترکیب حیاتی در بدن، نقش مهمی در حفظ رطوبت، انعطافپذیری و سلامت پوست، مفاصل و سایر بافتها ایفا میکند. این ماده به دلیل خاصیت آبرسانی قوی و سازگاری زیستی بالا، در حوزههای پزشکی، زیبایی و مراقبت از پوست کاربرد گستردهای دارد. با این حال، به دلیل نیمهعمر کوتاه آن در بدن، تجزیه سریع توسط آنزیمهای هیالورونیداز رخ میدهد، که این امر ضرورت استفاده از اصلاحات شیمیایی در فرمولاسیونهای آرایشی و درمانی را نشان میدهد.در زمینه مراقبت از پوست، هیالورونیک اسید نهتنها برای پوستهای خشک مفید است، بلکه به کنترل ترشح چربی در پوستهای چرب نیز کمک میکند. این ترکیب، با کاهش چینوچروک و افزایش خاصیت ارتجاعی، در فرآیند جوانسازی پوست نقش کلیدی دارد. علاوه بر این، در محصولات مراقبت از مو نیز به دلیل تأثیرات مثبت بر سلامت فولیکولهای مو و کاهش استرس اکسیداتیو مورد توجه قرار گرفته است.در نهایت، حفظ سطح مطلوب هیالورونیک اسید در بدن از طریق روشهای مختلف مانند مصرف مکملهای خوراکی، استفاده موضعی و تزریق، میتواند به بهبود کیفیت پوست و کاهش علائم پیری کمک کند. با توجه به مزایای متعدد این ترکیب، انتخاب نوع مناسب آن در فرمولاسیونهای مراقبتی، نقش تعیینکنندهای در اثربخشی نهایی محصولات خواهد داشت..